Meer dynamiek houdt kinderen beter bij de les

De laatste jaren is er meer aandacht voor de dynamische schooldag. Als er iemand is die graag meehelpt aan het vergroten van de bekendheid ervan, dan is dat Kim. Zij is al 19 jaar een razend enthousiaste vakleerkracht bewegingsonderwijs. Ze werkte onder andere op De Troubadour (nu Loep) en De Vlinder, en na een tussenstop in Rotterdam is ze terug in Schiedam als vakleerkracht op basisschool De Taaltuin. In eerste instantie omdat ze graag dichter bij huis wilde werken, maar vooral het feit dat De Taaltuin openstond voor de dynamische schooldag trok haar over de streep.

Kim: “Sinds januari 2023 volg ik de opleiding Coördinator Dynamische Schooldag. Gymles geven vind ik nog steeds superleuk, maar ik was ook op zoek naar nieuwe uitdagingen. Via de opleiding Motorische Remedial Teaching (MRT) kwam ik zo’n 15 jaar geleden in contact met Wim van Gelder. De laatste jaren is hij een van de grondleggers van de dynamische schooldag in Nederland. Ik heb brede interesses en sta altijd open voor innovaties, dus ik was op mijn vorige school al veel bezig met het creëren van een dynamische schooldag. In januari 2023 startte de opleiding tot Coördinator Dynamische Schooldag in Rotterdam, dus daar heb ik mij meteen voor ingeschreven.”

Sinds dit schooljaar kan Kim op De Taaltuin het geleerde direct in de praktijk brengen. Dat doet ze niet alleen door – net als vandaag – met de kinderen aan de slag te gaan. Ze begeleidt ook het team van De Taaltuin bij het stapsgewijs dynamischer maken van de lessen en schoolomgeving. Daarnaast zet Kim zich graag in om nog meer collega’s binnen Primo enthousiast te maken, te beginnen via dit artikel.

Tijd voor een dynamische schooldag

Onderzoek wijst uit dat kinderen twee derde van de schooldag zittend in de klas doorbrengen. Ook thuis wordt er steeds meer stilgezeten. Slechts 56% van de kinderen haalt de beweegrichtlijn van 60 minuten bewegen per dag, terwijl genoeg beweging onmisbaar is voor een goede ontwikkeling. Niet alleen omdat ze dan lekkerder in hun vel zitten; ook schoolresultaten verbeteren bij goede afwisseling van beweeg- en leertijd. Na 10-20 minuten matig intensief bewegen, of 5 minuten intensief bewegen, kun je bijvoorbeeld twee uur lang beter informatie opslaan (bron: VUmc). Lang stilzitten laat de concentratie alleen maar laat afnemen. Des te meer reden om beweging meer te integreren in de schooldag. Welke rol kan de dynamische schooldag daarin spelen?

“Een dynamische schooldag is een schooldag waarbij zittend leren en bewegen regelmatig worden afgewisseld, zodat kinderen naast cognitieve inspanning ook voldoende beweging, ontspanning, fysieke inspanning en sociale momenten hebben,” legt Kim uit. “Op een harmonische manier is er afwisseling tussen fysieke inspanning en ontspanning, cognitieve inspanning en ontspanning, sociaal-emotionele inspanning en ontspanning, reuring en rust, binnen en buiten.”

Die afwisseling heeft veel voordelen: zo is het onder andere goed voor de groepsdynamiek, de motivatie neemt toe, kinderen bewegen meer waardoor ze fysiek fitter zijn, het verbetert de executieve functies, en na het bewegen hebben de kinderen weer meer concentratie om met het volgende door te gaan. “Je merkt dat kinderen behoefte hebben aan meer beweging, daarnaast vinden ze het ook gewoon heel leuk.”

Beweging als middel

De dynamische schooldag houdt in dat er onder schooltijd meer wordt bewogen en minder gezeten. Maar het is een misverstand dat de dynamische schooldag hetzelfde is als ‘bewegend leren’. Om dit te illustreren, gebruikt Kim het schema uit figuur 1. Daarin zie je de tien mogelijkheden om de schooldag dynamischer in te richten. Vier mogelijkheden hebben direct te maken met bewegen. Slechts één aspect daarvan valt onder de noemer ‘bewegend leren’ en dat is ‘bewegen om te leren’. Er zijn dus heel veel andere manieren waarop je de schooldag ook dynamischer kan maken.

Bewegen tussen leren

Bij bewegen ‘tussen’ leren heeft bewegen het doel om een dynamisch of ontspannend moment te creëren tussen statische (zittende) lessen, bijvoorbeeld met energizers, (buitenspeel)pauzes of gymlessen. Het is een actieve interval tussen twee passieve (zittende) lessen, waarna kinderen meer aandacht hebben voor hun volgende taak.

Bewegen tijdens leren

Bij bewegen ‘tijdens’ leren heeft bewegen het doel om de aandacht langer vast te kunnen houden dan wanneer de kinderen alleen zouden zitten. Het is een combinatie van bewegen en leren, waarbij de beweging het denken niet in de weg staat en waarbij er geen relatie is tussen de beweging en het leren (leerdoel). Denk hierbij aan variaties van actief zitten (deskbikes, zitballen), staand werken (statafel), staand of wandelend overleggen, joggend op de plaats sommetjes maken, opdrachtspellen en opdrachtestafettes.

Bewegen om te leren

Bij bewegen ‘om’ te leren heeft bewegen het doel om de aandacht langer vast te kunnen houden en daarnaast het cognitief leren door middel van de activiteit te versterken. Het is een combinatie tussen bewegen en leren, waarbij het bewegen het leren ondersteunt of versterkt. De zintuigen worden zoveel mogelijk betrokken bij het leerproces. Dit wordt ook wel ‘embodied learning’ genoemd. Denk aan het automatiseren van tafels op ritme, opdrachten met metriek stelsel die bewegend worden uitgevoerd, letters schrijven op de rug van een ander, met opdrachten lopen over een topografische kaart. Het is hierbij belangrijk om de beweging simpel te houden, om te voorkomen dat de motorische uitvoering te veel vraagt van het werkgeheugen. Daar moet tenslotte ook de cognitieve verwerking plaatsvinden.

Beter leren bewegen

Soms is bewegen geen middel, maar een doel op zich. Bijvoorbeeld wanneer we kinderen beter willen leren bewegen in het bewegingsonderwijs, of als we werken aan hun handschriftontwikkeling (de grote en kleine motoriek). Ook dat is een onderdeel van de dynamische schooldag.

Mogelijkheden genoeg!

Behalve de aandacht voor bewegen, kunnen allerlei voorzieningen in en rondom de school een belangrijke rol spelen. Neem alleen al het schoolgebouw. Door creatief met ruimtes om te gaan, is er veel dynamiek mogelijk, zeker wanneer je er rekening mee houdt bij het inrichten van die ruimtes.

Kim: “Veel klassen zijn nog ingericht met solide en grote tafels en stoelen, waardoor er zeker in de grotere groepen nauwelijks bewegingsvrijheid is voor de kinderen. Maar dat kan ook anders: de laatste jaren worden er ook lokalen ingericht met mogelijkheden om te staan, laag te zitten, te bewegen op een deskbike, te zitten op zitballen, enzovoorts. En wanneer er bijvoorbeeld op de gang of op leerpleinen gewerkt kan worden, is dat ook een manier om extra ruimte te creëren.

Ook schoolpleinen spelen een sleutelrol in de dynamische schooldag. “Daar wordt het sociale aspect van je groep bepaald! Daarom zouden het plekken moeten zijn voor beweging, spel en ontspanning. Er moet genoeg ruimte zijn, maar ook voldoende speelmogelijkheden en klein materiaal. Kinderen weten vaak uit zichzelf niet welke spellen je allemaal kunt spelen, daar hebben ze nog hulp bij nodig. Daarnaast moet het plein ook didactische ruimte voor buitenlessen bieden. Op veel scholen kan het plein nog veel beter worden benut.

Dat geldt ook voor de schoolomgeving. Denk daarbij om het speelpleintje, het park of sportveld in de buurt. Door daar samen met de kinderen naartoe te gaan, wordt er niet alleen meer ruimte gecreëerd, maar raken kinderen ook geïnspireerd om er na schooltijd meer gebruik van te maken. Behalve spelen, valt er ook veel te leren in en om de wijk.

Tot slot is het schoolrooster heel bepalend voor de afwisseling tussen bewegen en zitten. Die afwisseling zou een belangrijker uitgangspunt moeten zijn bij het maken van het rooster. Denk daarbij aan meerdere korte pauzes op een dag, in plaats van één langere pauze. Of zorg ervoor dat bewegingsonderwijs en andere creatieve vakken meer verspreid over de dag worden gegeven. Nu worden vakken als taal en rekenen nog vaak in de ochtend gegeven. Dat kan ook prima meer verspreid worden.”

Betrek de leerkracht

Eén belangrijk ingrediënt hebben we nog niet benoemd: het team van de school. Draagvlak onder collega’s is cruciaal voor het slagen van de dynamische schooldag. De groepsleerkrachten moeten het uiteindelijk gaan doen. Daar hebben zij, behalve ruimte, ook kennis, voorbeelden, (voorbereidings)tijd en materialen voor nodig. “En zo’n beweegmoment maakt het toch een soort van rommelig, dus ook het klassenmanagement moet op orde zijn.”

Kim is blij met het enthousiasme van haar collega’s. “Ik heb mijn directie heel erg mee. Maar ook veel van mijn collega’s, zij staan er echt voor open. Dat is zo belangrijk om er echt iets mee te kunnen! Mijn collega vakleerkracht Patrick had er ook al een start mee gemaakt, dus dat was erg fijn! Door dat enthousiasme is er steeds meer mogelijk.

Om de week heb ik op vrijdag tijd voor de dynamische schooldag. Ik ben begonnen met het aanbieden van spellen tijdens het buitenspelen, zodat kinderen meer ideeën krijgen over wat ze kunnen gaan doen. Ook zijn we van één naar twee pauzes op een dag gegaan. De groepsleerkrachten kunnen dan ook een pauze gebruiken om iets cognitiefs aan te bieden buiten. De laatste tijd doe ik op de vrijdagen meer bewegend leren buiten, om de groepsleerkrachten ideeën te geven die ze dan later zelf kunnen herhalen. Ik overleg dan eerst met de groepsleerkracht waar ze mee bezig zijn met de groep. Een les uit het werkboek verplaatsen naar buiten, kan ook gewoon.

We hebben inmiddels ook al flink wat materialen aangeschaft die we kunnen gebruiken. Tijdlijnen bijvoorbeeld waar je van alles op kunt neerleggen, van belangrijke jaartallen voor geschiedenis tot breuken en spellingsopgaven. Of een levende rekenmachine, waarop de kinderen springend sommen kunt maken. We werken met insteekdobbelstenen waarvoor je allerlei spellen kunt bedenken en met speciale balletjes waarmee de kinderen de tafels kunt oefenen.

Eerder dit schooljaar heb ik een presentatie aan het team gegeven. In die presentatie heb ik verteld wat een dynamische schooldag inhoudt en wat je allemaal zou kunnen doen. Vanuit mijn opleiding heb ik onder het team een enquête afgenomen met vragen over elk aspect van de dynamische schooldag: wat doe je al? Wat wil je graag? Wat vind je belangrijk? Wat heb je daarvoor nodig? Op basis van de resultaten kunnen we verder aan de slag. Op deze manier wordt het team erbij betrokken. In kleine stapjes zijn we op weg naar een steeds dynamischere schooldag! ”

Steeds meer scholen doen mee

Hoewel Kim de enige binnen het vakteam bewegingsonderwijs is die de opleiding volgt, is het enthousiasme voor de dynamische schooldag ook onder de andere vakdocenten groot. Kim: “We zijn een actief team dat veel ideeën met elkaar deelt.” Ook op andere Primo-scholen groeit de belangstelling voor alle aspecten van de dynamische schooldag. Als dat ook geldt voor jou, dan heeft Kim alvast wat tips om mee te beginnen.